Μετά την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, η βρετανική κυβέρνηση δήλωσε ότι «δεν πρέπει να υπάρχει αυτόματο δικαίωμα ψήφου και εκπροσώπησης στις τοπικές εκλογές απλώς και μόνο επειδή κάποιος είναι πολίτης της ΕΕ».
Καθώς οι νέοι κανονισμοί για την αλλαγή των δικαιωμάτων ψήφου των πολιτών της ΕΕ και του δικαιώματός τους να εκλέγονται στις τοπικές εκλογές έχουν πλέον κατατεθεί στη Βουλή, μπορούμε να εξετάσουμε λεπτομερώς τις επικείμενες τροποποιήσεις.
Γιατί οι πολίτες της ΕΕ μπορούν να ψηφίζουν και να είναι υποψήφιοι στις τοπικές εκλογές;
Ας κάνουμε μία πολύ σύντομη αναδρομή στο παρελθόν.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 η Ευρωπαϊκή Ένωση ψήφισε μια οδηγία που αφορούσε τα δικαιώματα ψήφου.
Η εν λόγω οδηγία επέτρεπε στους πολίτες ενός κράτους μέλους της ΕΕ να ψηφίζουν και να είναι υποψήφιοι στις τοπικές εκλογές σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ εφόσον διέμεναν εκεί.
Αυτό ισχύει μόνο για τις τοπικές εκλογές και τα κράτη μέλη συνέχισαν και συνεχίζουν μέχρι και σήμερα να θέτουν τους δικούς τους κανόνες σχετικά με τις εθνικές εκλογές.
Ο νόμος του 1983 περί αντιπροσώπευσης του λαού καθορίζει λεπτομερώς τα σχετικά δικαιώματα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τροποποιήθηκε το 1996 έτσι ώστε να αντικατοπτρίζει τα νέα δεδομένα μετά την προαναφερθείσα οδηγία της ΕΕ.
Τι συνέβη όταν το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε από την ΕΕ;
Αμέσως μετά το Brexit, οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διέμεναν στο Ηνωμένο Βασίλειο διατήρησαν τα δικαιώματα ψήφου, τα οποία ορίστηκαν στον τροποποιημένο νόμο του 1983.
Αρχικά, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ήθελε να καταστήσει τα αμοιβαία δικαιώματα ψήφου μέρος των διαπραγματεύσεων για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ.
Αυτό δεν συνέβη. Αντίθετα, πραγματοποιήθηκαν διαπραγματεύσεις για συμφωνίες με μεμονωμένες χώρες της ΕΕ.
Από τον Ιούλιο του 2023, έχουν επιτευχθεί τέσσερις τέτοιες συμφωνίες με την Ισπανία, την Πορτογαλία, το Λουξεμβούργο και την Πολωνία. Αυτές οι συμφωνίες θα έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα τώρα που αλλάζουν οι κανόνες (βλ. παρακάτω).
Ο εκλογικός νόμος του 2022
Ο νέος εκλογικός νόμος ψηφίστηκε τον Απρίλιο του 2022. Η παράγραφος 15 περιλαμβάνει τις απαραίτητες τροποποιήσεις για την αλλαγή του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι των πολιτών της ΕΕ.
Οι αλλαγές ισχύουν μόνο στην Αγγλία και τη Βόρεια Ιρλανδία.
Ωστόσο, οι διατάξεις δεν τέθηκαν σε ισχύ αμέσως. Για την ενεργοποίηση των αλλαγών απαιτήθηκαν πρόσθετες ρυθμίσεις οι οποίες κατατέθηκαν στο κοινοβούλιο σε μορφή σχεδίου τον Ιούλιο του 2023.
Και τα δύο σώματα του Κοινοβουλίου (Βουλή των Κοινοτήτων και Βουλή των Λόρδων) πρέπει να εγκρίνουν το σχέδιο νόμου προτού μπορέσει να εφαρμοστεί. Αυτό πιθανόν να γίνει μέχρι το τέλος του 2023 και οι αλλαγές αναμένεται να τεθούν σε ισχύ μετά τις τοπικές εκλογές τον Μάιο του 2024.
Τι θα αλλάξει;
Από τις 7 Μαΐου 2024, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι για τους πολίτες της ΕΕ θα εξαρτάται από το πότε μετακόμισαν στο Ηνωμένο Βασίλειο και από ποια χώρα προέρχονται.
Η καταληκτική ημερομηνία είναι η 1η Ιανουαρίου 2021. Τότε τελείωσε η μεταβατική περίοδος και το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε επίσημα από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι πολίτες της ΕΕ που εγκαταστάθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο πριν από την 1η Ιανουαρίου 2021 θα διατηρήσουν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις τοπικές εκλογές στην Αγγλία και τη Βόρεια Ιρλανδία και τις εκλογές για τη Συνέλευση της Βόρειας Ιρλανδίας, εφόσον βέβαια διατηρούν νόμιμο καθεστώς μετανάστευσης (settled/pre-settled status).
Οι πολίτες της ΕΕ που εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία ή τη Βόρεια Ιρλανδία μετά την 1η Ιανουαρίου 2021 θα έχουν δικαίωμα ψήφου στις τοπικές εκλογές μόνο εάν υπάρχει διμερής συμφωνία μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της χώρας καταγωγής τους.
Σκωτία και Ουαλία
Την ευθύνη για τις τοπικές εκλογές εκλογές στη Σκωτία και την Ουαλία φέρουν οι τοπικές κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια.
Όλοι οι ξένοι υπήκοοι (συμπεριλαμβανομένων των πολιτών της Ε.Ε.) που διαμένουν νόμιμα είτε στη Σκωτία είτε στην Ουαλία μπορούν να ψηφίσουν ή να υποβάλουν υποψηφιότητα στις τοπικές εκλογές, ανεξάρτητα από το πότε έφτασαν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Τι γίνεται με τους Βρετανούς πολίτες που ζουν σε χώρες της ΕΕ;
Οι Βρετανοί πολίτες που διαμένουν σε χώρες της ΕΕ έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι μόνο στις περιπτώσεις που επιτρέπεται από τη νομοθεσία της χώρας στην οποία κατοικούν.
Οι υπήκοοι του Ηνωμένου Βασιλείου μπορούν ήδη να ψηφίσουν στις τοπικές εκλογές στο Βέλγιο, τη Δανία, την Εσθονία, τη Φινλανδία, την Ιρλανδία, τη Λιθουανία, την Ολλανδία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία και τη Σουηδία. Η νομοθεσία σε αυτές τις χώρες επιτρέπει σε όλους τους πολίτες εκτός ΕΕ να εγγραφούν για να ψηφίσουν στις τοπικές εκλογές (υπό την επιφύλαξη των τοπικών απαιτήσεων διαμονής και εγγραφής).
Στις χώρες όπου το Ηνωμένο Βασίλειο έχει υπογράψει συμφωνία αμοιβαίων δικαιωμάτων ψήφου μετά το Brexit (Ισπανία, Πορτογαλία, Λουξεμβούργο και Πολωνία), οι Βρετανοί πολίτες θα διατηρήσουν τα δικαιώματα ψήφου (υπό την επιφύλαξη των τοπικών απαιτήσεων διαμονής και εγγραφής).
Σε χώρες της ΕΕ όπου δεν υπάρχει δικαίωμα για πολίτες τρίτων χωρών να ψηφίζουν στις τοπικές εκλογές και δεν υπάρχει αμοιβαία συμφωνία με το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Βρετανοί πολίτες δεν θα μπορούν να ψηφίσουν.
Σε αυτές τις χώρες, όπως η Γαλλία και η Γερμανία, οι Βρετανοί πολίτες έχασαν το δικαίωμα ψήφου στις τοπικές εκλογές στο τέλος της μεταβατικής περιόδου του Brexit.
