«Όταν γνώρισα την Ελλάδα και τις τόσες ομορφιές της, σχεδόν σε κάθε μου βήμα έβλεπα και έναν πίνακα μπροστά μου. Όπου κι αν γύριζα να δω, αντίκριζα εικόνες έτοιμες να φωτογραφηθούν». Κάπως έτσι περιέγραφε τη σχέση της με το ελληνικό τοπίο η Nelly΄s, κατά κόσμον Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη.
Οι φωτογραφίες της προσφέρουν ένα συναρπαστικό ταξίδι στο χρόνο, σε μια Ελλάδα που ίσως για πολλούς φαντάζει πολύ μακρινή. Αυτό το νοερό ταξίδι θα έχουν την ευκαιρία να κάνουν οι επισκέπτες της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων στην οποία εκτίθενται 150 αυθεντικές αργυροτυπίες που φέρουν την υπογραφή της σημαντικότερης μορφής της μεσοπολεμικής ελληνικής φωτογραφικής σκηνής στα πλαίσια της έκθεσης «Nelly΄s – Συλλογή Κρασάκη» η οποία θα διαρκέσει έως τις 10 Νοεμβρίου.
Ακρόπολη, Δελφοί, Ολυμπία, Σαντορίνη, Μυστράς απεικονίζονται στα μοναδικά κειμήλια που ανήκουν, στη μεσοπολεμική και μεταπολεμική φάση της φωτογραφίας, και τα οποία αποτυπώνουν τον τρόπο που αντίκριζε την Ελλάδα η γεννημένη στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας, Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη.
Εκτός, όμως, από αρχαιότητες και μνημεία του ελληνισμού, οι φωτογραφίες της συλλογής Κρασάκη – ορισμένες από τις οποίες εκτίθενται για πρώτη φορά – ιχνογραφούν τις εκδηλώσεις των Δελφικών Εορτών, παραδοσιακές φορεσιές, πορτρέτα, επιφανείς προσωπικότητες και γυμνά με διάσημες χορεύτριες της εποχής.
«Δεν πρόκειται απλώς για καλαίσθητα έργα τέχνης. Είναι αξιόλογα ιστορικά ντοκουμέντα που αποτυπώνουν σημαντικές στιγμές, συναισθήματα και ιστορίες από το παρελθόν. Αποτελούν, από τη μία πλευρά, έκφραση του οράματος και της δημιουργικότητας της φωτογράφου και, από την άλλη πλευρά, είναι έργα που παρέχουν πληροφορίες για το κοινωνικό, ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν», σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης, εικαστικός, Στέλλα Κουκουλάκη.
Τα έργα της έκθεσης «Nelly΄s – Συλλογή Κρασάκη» είναι κυρίως αργυροτυπίες και βρομιοελαιοτυπίες, τυπωμένες, υπογεγραμμένες και σφραγισμένες από την ίδια τη φωτογράφο την εποχή «της δημιουργίας τους, γεγονός που μαρτυρά ακόμα περισσότερο την ιστορική αυθεντικότητά τους σε αντίθεση με σύγχρονες ανατυπώσεις από τα αρνητικά της καλλιτέχνιδος», σύμφωνα με την επιμελήτρια.
Τα 150 καρέ της έκθεσης στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων είναι επιλογή από τα συνολικά 300 που διαθέτει η συλλογή Τίνας και Μιχάλη Κρασάκη, μία από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές συλλογές με έργα της πολυπράγμωνος φωτογράφου. «Είχα τη τύχη να ανακαλύψω ένα μεγάλο τμήμα των αυθεντικών τυπωμάτων της Nelly΄s για την ενότητα “Δελφικές Εορτές”. Από αυτά εκτίθενται τώρα για πρώτη φορά 22 αργυροτυπίες σε μεγάλα μεγέθη και σε άριστη κατάσταση», επισημαίνει ο Μιχάλης Κρασάκης και προσθέτει: «Παρά την ετερόκλητη θεματολογία, όλες οι δημιουργίες της έχουν έναν κοινό παρανομαστή: την ίδια τεχνοτροπική γραφή. Οι φωτογραφίες που φιλοτεχνήθηκαν σε τόσες πολλές δεκαετίες, κάτω από εντελώς διαφορετικές συνθήκες και σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, είναι όλες βγαλμένες από το ίδιο χέρι. Δεν θα μπορούσε να τις είχε τραβήξει κάποιος άλλος. Είναι όλες ”Nelly΄s”».
Ποια ήταν όμως η φωτογράφος που, εκτός από το στούντιο πορτρέτο και τη φωτογραφία αρχαιοτήτων, ασκήθηκε ακόμη στο γυμνό, στον χορό, στην τοπιογραφία, εισήγαγε πικτοριαλιστικές πρακτικές, την τεχνική του κολλάζ, έκανε φωτογραφία μόδας και θεάτρου, δοκίμασε τεχνικές έγχρωμης φωτογραφίας και υπήρξε πρωτεργάτρια της τουριστικής φωτογραφίας; «Υπήρξε μορφή μυθιστορηματική, δυναμική, επίμονη, που γνώρισε κύματα αναγνώρισης και αφάνειας, και εργάστηκε σε ένα βαθμό η ίδια συνειδητά και για τα δυο. Η έκθεση της συλλογής Μιχάλη Κρασάκη αποκαλύπτει μια φωτογράφο με άρτια τεχνική, με παιδεία στη μουσική και τη ζωγραφική, σε μια εποχή που οι περισσότεροι εγχώριοι φωτογράφοι ήταν αυτοδίδακτοι τεχνίτες. Η Nelly’s υπήρξε διαυγής όσο και αινιγματική, τολμηρή όσο και συντηρητική. Σε κάθε περίπτωση, μοιάζει να προσέφερε στην ελληνική φωτογραφία περισσότερα από ότι πιστεύουν οι ανοιχτοί επικριτές της και λιγότερα ίσως από ότι πιστεύουν οι άκριτοι θαυμαστές της», εξηγεί ο επιμελητής του MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Ηρακλής Παπαϊωάννου.
Την έκθεση «Nelly΄s – Συλλογή Κρασάκη» συνοδεύει δίγλωσσος πλήρως εικονογραφημένος κατάλογος με κείμενα των Στέλλας Κουκουλάκη, Ηρακλή Παπαϊωάννου και Μιχάλη Κρασάκη, που υλοποιήθηκε με τη στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης. Κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν οργανωμένες ξεναγήσεις για ομάδες ενηλίκων και εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες.
Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη
Η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (23 Νοεμβρίου 1899 – 17 Αυγούστου 1998) γνωστή ως Nelly’s από την αγγλική υπογραφή της, ήταν Ελληνίδα φωτογράφος με διεθνή αναγνώριση.
Γεννήθηκε στο Αϊδίνι, αλλά έλαβε την πρώτη της μόρφωση στη Σμύρνη, όπου εγκαταστάθηκε η οικογένειά της μετά την καταστροφή του Αϊδινίου. Παρόλο που μετέβη στη Δρέσδη μαζί με τον αδελφό της για να σπουδάσει ζωγραφική, εντέλει την κέρδισε η φωτογραφία, στην οποία στράφηκε με δασκάλους τον Ούγκο Έρφουρτ διάσημο πορτρετίστα της Δρέσδης και τον Φραντς Φίλντερ.
Μετά την εγκατάσταση της οικογένειας στην Αθήνα του 1924, η Σουγιουλτζόγλου έφτιαξε το πρώτο της εργαστήριο επί της οδού Ερμού και ασχολήθηκε με τη φωτογράφιση πορτρέτων και θεματικών ενοτήτων κατ’ ιδίαν ή επί παραγγελία του υπουργείου Πολιτισμού.
Πρόσφυγας ουσιαστικά η Ελληνίδα φωτογράφος απαθανάτισε πορτρέτα προσφύγων αλλά και σημαντικών προσώπων της εποχής της, όπως ο Κωστής Παλαμάς και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ιδιαίτερη θέση στο έργο της κατέχουν οι γυμνές ή ημίγυμνες φωτογραφίσεις στην Ακρόπολη της Μόνα Πάεβα (Mona Paeva), πρώτης μπαλαρίνας της Opera Comique οι οποίες προκάλεσαν σκάνδαλο στην κοινωνία του μεσοπολέμου, όταν δημοσιεύθηκαν το 1929, στο γαλλικό περιοδικό Illustration.
Στη σειρά “Παραλληλισμοί” επιχειρεί να συγκρίνει προσωπογραφικά βοσκούς και χωριατοπούλες με κούρους και κόρες για να αποδείξει τη φυλετική συνέχεια των Ελλήνων.
Όταν το Υπουργείο Τύπου και Τουρισμού της δικτατορίας Μεταξά της αναθέτει το 1939 να διακοσμήσει με τις φωτογραφίες της το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης, η Σεραϊδάρη επιλέγει και χρησιμοποιεί αυτές ακριβώς τις φωτογραφίες κάνοντας ένα γιγαντιαίο κολάζ.
Παρόλο που αρκετοί κριτικοί θεώρησαν τους παραλληλισμούς της αφελείς και αρκετοί τους συνέδεσαν με τη ναζιστική ιδεολογία της εποχής (το Τρίτο Ράιχ και ο “Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός” του Μεταξά), η ίδια η Nelly ήταν εξαιρετικά περήφανη γι’ αυτούς, και μάλιστα επιθυμούσε να τους εκδώσει σε αυτόνομο λεύκωμα.
Φωτογράφισε τις Δελφικές γιορτές του Σικελιανού και της γυναίκας του Εύας Πάλμερ το 1927 και κατ’ αποκλειστικότητα το 1930, ενώ το 1936 μετέβη στο Βερολίνο για να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες, στους οποίους συμμετείχε ο αδελφός του συζύγου της Άγγελου Σεραϊδάρη. Το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τη βρήκε στις ΗΠΑ, όπου έμεινε αναγκαστικά σχεδόν 27 χρόνια από το 1939 μέχρι το 1966.
«Η πόλη της Νέας Υόρκης έδωσε στη Nelly’s» κατά την Κατερίνα Κοσκινά «και τη δυνατότητα να καταγράψει σημαντικές στιγμές από την οικοδόμησή της και να αποτυπώσει στιγμιότυπα από την κίνηση των δρόμων και των πλατειών της. Έτσι, με δύο σημαντικότατες φωτογραφικές σειρές, το “Easter Parade” και τους “Δρόμους”, κατέπληξε το νέο δάσκαλό της και απέδειξε ότι εκτός από το να εκτελεί παραγγελίες είναι σε θέση να δώσει μια νέα δυνατότητα ανάγνωσης της αρχιτεκτονικής».
Το 1949 ήλθε, για μικρό χρονικό διάστημα, στην Αθήνα και έφυγε πάλι για τις ΗΠΑ. Το 1966, επιστρέφοντας οριστικά στην Ελλάδα, έμεινε με τον σύζυγό της Άγγελο Σεραϊδάρη στη Νέα Σμύρνη διαμορφώνοντας το διαμέρισμά της σε φωτογραφικό μουσείο. Το 1989 δημοσίευσε την αυτοβιογραφία της. Δώρισε το μεγαλύτερο κομμάτι του έργου της στο Μουσείο Μπενάκη. Έχει τιμηθεί με το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικα, με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ εξέδωσε πολλά λευκώματα με φωτογραφίες της και παρουσίασε τα έργο της σε πολλές εκθέσεις. Η Έλλη Σεραϊδάρη πέθανε στη Νέα Σμύρνη Αττικής, στις 17 Αυγούστου του 1998.
