Special Report
Το μεταναστευτικό έχει βρεθεί πολλές φορές στο πολιτικό προσκήνιο στο Ηνωμένο Βασίλειο τα τελευταία χρόνια, αποτελώντας κεντρικό ζήτημα τόσο πριν όσο και μετά το δημοψήφισμα για το Brexit.
Παρά τις αναρίθμητες υποσχέσεις εκ μέρους του κυβερνώντος Συντηρητικού Κόμματος, η μείωση της μετανάστευσης και των προσφυγικών ροών έχει μείνει στα χαρτιά.
Η δύσκολη θέση στην οποία βρίσκονται οι «Τόρις» ενόψει της επικείμενης εκλογικής μάχης, έχει οδηγήσει τον Ρίσι Σούνακ στην αναζήτηση έστω μίας πολιτικής νίκης. Και κάπου εδώ ξεκινάει η ιστορία – ή σωστότερα το σίριαλ – του «σχεδίου Ρουάντα».
Μετά από μια παρατεταμένη μάχη στα δικαστήρια και στο κοινοβούλιο, η συντηρητική κυβέρνηση εξασφάλισε την ψήφιση της σχετικής νομοθεσίας που έχει σκοπό την αποστολή αιτούντων άσυλο στη Ρουάντα.
Η νομοθεσία έχει σκοπό να παρακάμψει μια περυσινή απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου που έκρινε παράνομο το σχέδιο αποστολής αιτούντων άσυλο στο αφρικανικό έθνος. Οι δικαστές αποφάνθηκαν ότι η Ρουάντα δεν ήταν μια ασφαλής χώρα στην οποία οι πρόσφυγες θα μπορούσαν να επανεγκατασταθούν ή να εκδικαστούν οι υποθέσεις ασύλου τους.
Το «σχέδιο Ρουάντα», το οποίο έχει γίνει εμβληματική πολιτική του πρωθυπουργού Ρίσι Σούνακ σε μια εποχή που τα ποσοστά αποδοχής του κόμματός του βρίσκονται στα τάρταρα, φαίνεται τώρα πιο κοντά από ποτέ στο να γίνει πραγματικότητα.
Ωστόσο, οι επικριτές λένε ότι εγείρει βαθιά ερωτήματα σχετικά με το κράτος δικαίου και τη διάκριση των εξουσιών στη Βρετανία και θα μπορούσε να επηρεάσει χιλιάδες αιτούντες άσυλο. Ακόμη, ακτιβιστές και ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν ξεκαθαρίσει ότι θα συνεχίσουν να παλεύουν για την κατάργηση του σχεδίου.
Τι είναι το «σχέδιο Ρουάντα»
Ο αριθμός των αιτούντων άσυλο που φτάνουν από το στενό της Μάγχης καταγράφει αύξηση τα τελευταία χρόνια. Η κυβέρνηση του Συντηρητικού Κόμματος δεσμεύτηκε να «σταματήσει τα σκάφη» (Stop the boats) και έθεσε το θέμα αυτό στο κέντρο της πολιτικής της.
Οι περισσότεροι από αυτούς που φτάνουν με μικρά, συχνά μη αξιόπλοα σκάφη, υποβάλλουν αίτηση για άσυλο στη Βρετανία μέσω του υπάρχοντος συστήματος και αφού εξεταστούν οι εκάστοτε περιπτώσεις τους επιτρέπεται να εγκατασταθούν στη χώρα.
Μέσω μιας σειράς νομοσχεδίων, η κυβέρνηση έθεσε ως στόχο οι άνθρωποι που φτάνουν με μικρά σκάφη ή οποιοδήποτε άλλο «παράτυπο μέσο» να μην γίνονται «ποτέ» αποδεκτοί για άσυλο στη Βρετανία. Με βάση τους σχεδιασμούς της κυβέρνησης, οι άνθρωποι αυτοί θα κρατούνται και θα αποστέλλονται στη Ρουάντα, όπου θα εκδικάζονται οι αιτήσεις τους για άσυλο, και, υπό όρους, θα τους επιτρέπεται να εγκαθίστανται εκεί.
Η κυβέρνηση έχει υποστηρίξει ότι το «σχέδιο Ρουάντα» θα είναι αποτρεπτικό και θα σταματήσει τη ροή δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων που πραγματοποιούν επικίνδυνες διελεύσεις από τη Γαλλία στη Βρετανία κάθε χρόνο.
Ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων και νομικοί εμπειρογνώμονες έχουν προειδοποιήσει ενάντια στην πολιτική, λέγοντας ότι παραβιάζει τις νομικές υποχρεώσεις της Βρετανίας προς τους πρόσφυγες βάσει του διεθνούς δικαίου και παραβιάζει τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες του 1951.
Τι προηγήθηκε
Στις αρχές του 2021, ο Μπόρις Τζόνσον, τότε πρωθυπουργός, άρχισε να επεξεργάζεται σχέδια για την αποστολή αιτούντων άσυλο στο εξωτερικό. Ο έλεγχος των συνόρων της Βρετανίας ήταν μια κεντρική υπόσχεση της εκστρατείας για το Brexit του 2016, την οποία υποστήριξαν τόσο ο Τζόνσον όσο και ο νυν πρωθυπουργός Ρίσι Σουνάκ.
Τον Απρίλιο του 2022, η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε μια συμφωνία με τη Ρουάντα βάσει της οποίας θα στέλνονται εκεί αιτούντες άσυλο με αντάλλαγμα εκατοντάδες εκατομμύρια αναπτυξιακής χρηματοδότησης.
Ο νόμος για τα σύνορα (Nationality and Borders Bill) έγινε νόμος αργότερα τον ίδιο μήνα. Ωστόσο, εν μέσω νομικών προκλήσεων και μιας προσωρινής απόφασης της τελευταίας στιγμής από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η πρώτη προγραμματισμένη πτήση το 2022 σταμάτησε.
Στις αρχές του 2023, η Suella Braverman, τότε υπουργός Εσωτερικών, αναβίωσε το «σχέδιο Ρουάντα» παρουσιάζονται ένα νομοσχέδιο για την παράνομη μετανάστευση.
Με βάση αυτό, οι αιτούντες άσυλο που φτάνουν στο Ηνωμένο Βασίλειο παράνομα, θα στέλνονταν στις χώρες καταγωγής τους, «ή σε άλλη ασφαλή τρίτη χώρα, όπως η Ρουάντα».
Ανεξάρτητα από την έκβαση των διεκδικήσεών τους, δεν θα είχαν δικαίωμα επανεισόδου, εγκατάστασης ή υπηκοότητας στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Όλες αυτές οι προσπάθειες αμφισβητήθηκαν στα δικαστήρια, καταλήγοντας με την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου που έκρινε παράνομο το σχέδιο απέλασης αιτούντων άσυλο στη Ρουάντα.
Το σχέδιο έχει κοστίσει πολλά χρήματα πριν ακόμα εφαρμοστεί
Παρά το γεγονός ότι δεν έχει απογειωθεί ακόμη πτήση για τη Ρουάντα στα πλαίσια των κυβερνητικών σχεδίων, η ανεξάρτητη υπηρεσία παρακολούθησης των δημοσίων δαπανών του Ηνωμένου Βασιλείου διαπίστωσε τον περασμένο μήνα ότι η κυβέρνηση θα έχει καταβάλει στη Ρουάντα 370 εκατομμύρια λίρες μέχρι το τέλος του 2024. Και το κόστος για την εφαρμογή της πολιτικής θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο αν απογειωθούν οι πτήσεις.
Για κάθε άτομο που θα σταλεί τελικά, η Βρετανία έχει δεσμευτεί να καταβάλει στη Ρουάντα επιπλέον £20.000, συν £150.874 ανά άτομο για λειτουργικά έξοδα. Μετά την αποστολή των πρώτων 300 ατόμων, η Βρετανία θα στείλει επιπλέον 120 εκατομμύρια λίρες στη Ρουάντα.
Η Yvette Cooper, η σκιώδης υπουργός Εργασίας που είναι υπεύθυνη για ένα χαρτοφυλάκιο που περιλαμβάνει τη μετανάστευση, χαρακτήρισε την Τρίτη το κόστος τεράστιο και υποστήριξε ότι τα χρήματα πρέπει να διατεθούν για «την ενίσχυση της ασφάλειας των συνόρων μας».
Οι αντιδράσεις
Το «σχέδιο Ρουάντα» έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις εντός και εκτός Ηνωμένου Βασιλείου, με την υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, να προειδοποιεί το 2021 ότι παραβιάζει το διεθνές δίκαιο.
Την Τρίτη, ο Φιλίππο Γκράντι, επίτροπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, δήλωσε ότι ο νόμος επιδιώκει «να μετατοπίσει την ευθύνη για την προστασία των προσφύγων, υπονομεύοντας τη διεθνή συνεργασία και δημιουργώντας ένα ανησυχητικό παγκόσμιο προηγούμενο».
Ο Michael O’Flaherty, Επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, είπε ότι το νομοσχέδιο «εγείρει σημαντικά ζητήματα σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο και το κράτος δικαίου γενικότερα».
Η Διεθνής Αμνηστία από την πλευρά της, ότι «η συμφωνία με τη Ρουάντα – μια χώρα με ιστορικό σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της αυθαίρετης κράτησης, των βασανιστηρίων και της καταστολής της ελευθερίας του λόγου – ήταν κακοσχεδιασμένη και σκληρή (…) Αυτή η πολιτική έχει προκαλέσει απόλυτο χάος στο σύστημα ασύλου του Ηνωμένου Βασιλείου».
Τι θα γίνει από εδώ και πέρα
Θα απογειωθούν ποτέ πτήσεις με αιτούντες άσυλο προς τη Ρουάντα;
Ο Ρίσι Σούνακ υποσχέθηκε αρχικά να απελάσει τους πρώτους αιτούντες άσυλο μέχρι την άνοιξη, αλλά τη Δευτέρα είπε ότι οι πρώτες πτήσεις δεν θα αναχωρήσουν πριν τον Ιούνιο ή τον Ιούλιο.
Πρόσθεσε ότι η κυβέρνηση έχει θέσει ένα αεροδρόμιο σε ετοιμότητα, έχει κλείσει εμπορικά αεροπλάνα και έχει εξασφαλίσει το απαραίτητο προσωπικό.
Ωστόσο, νομικοί εμπειρογνώμονες επιμένουν ότι το σχέδιο είναι βαθιά ελαττωματικό και οι οργανώσεις για τα δικαιώματα έχουν δεσμευτεί να συνεχίσουν να το πολεμούν.
Ο Ρίτσαρντ Άτκινσον, αντιπρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου της Αγγλίας και της Ουαλίας, έκανε πρόσφατα λόγο για «ένα ελαττωματικό, συνταγματικά ακατάλληλο νομοσχέδιο».
Ακόμη, περισσότερες από 250 βρετανικές οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων έγραψαν στον Ρίσι Σούνακ δεσμευόμενες να αντιταχθούν στο νομοσχέδιο στα ευρωπαϊκά και βρετανικά δικαστήρια.
Το σίγουρο είναι ότι ακόμα και τώρα μόνο σίγουρη δεν είναι η εφαρμογή του νομοσχεδίου. Και μην ξεχνάμε ότι το αργότερο μέχρι τον προσεχή Ιανουάριο θα έχουν στηθεί κάλπες, οπότε δεν υπάρχουν μεγάλα χρονικά περιθώρια.
Το Συντηρητικό Κόμμα βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και οδεύει προς εκλογική συντριβή. Η ανάγκη του για μία πολιτική νίκη, έστω και χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα αλλά μόνο επικοινωνιακά, είναι μεγάλη. Θα καταφέρει να πραγματοποιήσει τις πολυπόθητες για αυτό πτήσεις προς τη Ρουάντα;
Ο χρόνος θα δείξει.
